มะแว้ง พืชสมุนไพรไทย ที่เคียงคู่อาหารไทยหลากหลายชนิด เชื่อว่ามะแว้งคงเป็นที่รู้จักกันดีของคนไทย เพราะในอาหารไทยประเภทน้ำพริกต่างๆของทุกภาค จะมีเครื่องเคียงที่รับประทานคู่กับน้ำพริกคือ มะแว้ง นอกจากเป็นพืชผักที่ได้รับความนิยมในการเลือกรับประทานแล้ว ยังเป็นพืชสมุนไพรที่ให้ประโยชน์มากมายอีกด้วย
มะแว้ง แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ มะแว้งต้นกับมะแว้งเครือ และสรรพคุณก็แตกต่างกันไป
มะแว้งต้นมีลักษณะ เป็นไม้พุ่มยืนต้นขนาดเล็ก สูงประมาณ 1 เมตร อายุ 2-5 ปี มีหนามตามลำต้นและกิ่งก้านกระจายอยู่ทั่วต้น มีผลลักษณะกลมๆขนาดเล็ก ผลออกเป็นพวง ผลมีสีเขียวสลับลายขาว ภายในผลมีเมล็ดเล็กๆสีน้ำตาลอ่อนอยู่มากมายเมื่อผลสุกจะมีสีแดงอมส้มผลมีรสชาติที่ขม ดอกมีลักษณะเป็นรูปดาวแฉกมีสีม่วงอ่อนดอกมีขนาดเล็กประมาณ 2 เซนติเมตร
มะแว้งเครือมีลักษณะ เป็นไม้เถา มีหนามประปรายตามลำต้นและกิ่งก้าน มีดอกสีม่วงออกเป็นช่อ มีผลสดสีเขียวเมื่อสุกแล้วจะเป็นสีแดงมีรสชาติขม ใบมีลักษณะปลายมนใบข้างหน้าหยักเว้า ปลูกทั่วไปตามบ้านในชนบท
สรรพคุณทางยาของมะแว้ง นอกจากเป็นผักเครื่องเคียงที่รับประทานคู่กับน้ำพริกต่างๆแล้ว มะแว้งยังมีสรรพคุณทางยา ดังนี้
- ใบและรากของมะแว้งใช้เป็นยารักษาวัณโรค
- ผลของมะแว้งช่วยบำรุงโลหิต
- ต้นของมะแว้งใช้การในขับเหงื่อ
- รากช่วยขับลม
- เปลือกของต้นมะแวงนำมาฝนรับประทานแก้พิษงู
- ลำต้นของมะแว้งมีสรรพคุณในการขับเสมหะ
- ราก เป็นยาแก้ไข้
- ผลมะแว้ง สามารถลดความดันโลหิตสูง
- ผลมะแว้งบรรเทาอาการไอได้
- ใบ บำรุงธาตุ แก้น้ำลายเหนียว
ประโยชน์ของมะแว้ง
- ผลของมะแว้ง ผลสดใช้รับประทานกับน้ำพริก หรือบางครั้งก็จะทำการลวกหรือเผาไฟเพื่อรับประทานกับน้ำพริกก็ได้ ผลของมะแว้งมีสารอาหารที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกาย คือ โปรตีน คาร์โบไฮเดรต ใยอาหาร วิตามินบี วิตามินซี แคลเซียม ฟอสฟอรัส และธาตุเหล็ก
- ยอดอ่อนของมะแว้ง สามารถนำมารับประทานกับน้ำพริกได้เช่นกัน แต่ต้องผ่านการลวกหรือต้มเสียก่อน ส่วนใหญ่นิยมรับประทานกับปลาร้า
- ในปัจจุบัน มะแว้งถูกนำมาสกัดสารที่สำคัญผลิตเป็นยาออกมา เป็นยาอมหรือยาบรรเทาอาการไอและบรรเทาอาการเจ็บคอ สามารถหาซื้อได้ง่ายตามร้านขายยา
- ต้นมะแว้ง ถูกนำมาปลูกเป็นไม้ประดับบ้าน ปลูกเพื่อเป็นแนวของรั้วบ้านมีดอกสีม่วงสวยงามและเมื่อผลของมะแว้งสุกก็จะมีสีส้มแดงให้ความสวยงามไม่น้อย และต้นมะแว้งจะมีหนามสามารถใช้เป็นรั้วบ้านได้เป็นอย่างดี
มะแว้งรักษาโรคหรือป้องกันโรคที่สำคัญดังนี้
- รักษาโรคเบาหวาน มะแว้งสามารถลดน้ำตาลในเลือด และทำการเผาผลาญไขมันได้ดี จึงมีคุณสมบัติในการรักษาระดับน้ำตาลในเลือดได้เป็นอย่างดี ทำให้ไม่มีน้ำตาลสะสมในเลือดมากเกินไป
- รักษาแผลที่เกิดขึ้นในกระเพาะ การหลั่งกรดและเมือกในกระเพาะอาหารไม่เท่ากันจึงทำให้เกิดแผลในกระเพาะอาหาร สารสกัดจากใบมะแว้ง สามารถยับยั้งการหลั่งกรดที่มากเกินไปในกระเพาะอาหาร จึงสามารถรักษาแผลในกระเพาะอาหารได้
- ป้องกันอาหารเป็นพิษได้ เมื่อเกิดอาการอาหารเป็นพิษ จะพบเชื้อแบคทีเรีย ต่างๆหลายชนิด มะแว้งมีฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรียต่างๆได้ สามารถป้องกันอาหารเป็นพิษที่จะเกิดขึ้นในร่างกายได้
ใช้มะแว้งในการรักษาอาการต่างๆได้อย่างไร
- ใช้มะแว้งผลที่โตเต็มที่ 20 ผล รับประทานผลสดกับน้ำพริก ลดน้ำตาลในเลือดรักษาโรคเบาหวาน
- เคี้ยวมะแว้งประมาณ 10-20 ผล เคี้ยวให้ได้น้ำ แล้วกลืนทั้งน้ำและเนื้อลงไป รักษาอาการไอ ขับเสมหะ หากรับประทานติดกันบ่อยๆจะทำให้อาการไอหายไปอย่างรวดเร็ว
- ตำมะแว้ง ผสมกับเกลือและมะนาว เติมน้ำลงไปเล็กน้อย คนให้เข้ากันแล้วคั้น กรองเอาแต่น้ำ เอาไว้จิบระหว่างวันจะทำให้ชุ่มคอ บรรเทาอาการไอและอาการเจ็บคอ
- อมลูกมะแว้งดิบที่แก่มีสีเขียวแก่หรือมีสีแดง อมไว้ในปาก กัดให้ลูกมะแว้งแตก ค่อยๆกลืนน้ำมะแว้งที่อมไว้ทีละนิด เมื่อน้ำหมดก็คายกากมะแว้งที่อยู่ในปากทิ้งแล้วอมลูกใหม่ อมมะแว้งทีละลูกติดต่อกัน หรืออมเฉพาะบางเวลาที่มีอาการไอ จะทำให้อาการไอน้อยลงและหายได้เร็วขึ้น
มะแว้งหากรับประทานกับน้ำพริกต่างๆไม่ว่าจะรับประทานสด หรือการทำให้สุกแล้วรับประทาน เชื่อว่าก็ยังมีความขมที่อร่อยเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวของมะแว้งที่ทำให้เรารับประทานกันได้ง่ายขึ้น แล้วได้ประโยชน์อีกด้วย หากใครที่คิดว่ามะแว้งขมเลยไม่กล้ารับประทาน ลองหันมาทานกับน้ำพริกต่างๆแล้วจะพบว่า ความขมที่อร่อยของมะแว้งนั้นเป็นเช่นไร แล้วจะติดใจและหลงรักในสรรพคุณของมะแว้ง
